Trong hồi ký của John White viết về vị Tổng trấn Lê Văn Duyệt y và Phó tổng trấn Huỳnh Công Lý, ta thấy rõ đặc tính, tư cách và góc nhìn của nhì người hoàn toàn khác biệt một trời một vực. Về chức vụ, Lê Văn Ưng chuẩn là tổng trấn và là quan võ, trong khi Huỳnh Công Lý là phó tổng trấn và là quan văn. Lê Văn Ưng chuẩn rất cương trực, thống trị nghiêm minh đôi khi có phần độc đoán thì Huỳnh Công Lý rất tham ô, lươn lẹo và hèn mạt.
Lê Văn Thông qua nắm bắt rõ tình hình trong và ngoài nước (ông nhân thức rõ tình tiết tình hình của Napoleon và chính trị ở Âu châu đương thời, hàng hải, công nghệ khoa học hiện đại... và thường trao đổi với những người nước ngoài về những vấn đề này), hy vọng sản xuất và động viên thương nghiệp, thường than phiền về sự yếu kém, nghĩ suy thấp và thiển cận nhưng vẫn tự mãn của người Việt. Còn Huỳnh Công Lý thì hoàn toàn trái lại. Không lạ gì mà sau này Lê Văn Thông qua đã xử nghiêm Huỳnh Công Lý, dù lúc đó phó tổng trấn là phụ thân bà xã của vua Minh Mạng.
Móc ngoặc với các doanh nhân
Theo hồi ký, John White kể khi đi qua cửa tham gia dinh phó tổng trấn, trong dinh, trên bục gỗ quý, giống gỗ hoàng dương bóng loáng như gương là vị phó tổng trấn. “Trên bệ cao này, vị phó tổng trấn ngồi chân xếp nhì bên kiểu người Á, và vuốt râu trắng lỏng chỏng; ông là một người cao tuổi nhỏ dại, da nhăn, điệu bộ rất thận trọng, mặc dù có nở nụ cười không đáng tin cẩn, không cho ta thấy một điều gì công chính và thành thật”.
Trong thời gian ở Sài Gòn, đoàn ông John White mướn một nhà, do một góa phụ người Việt, hiền thê một thương gia Bồ ở Macao khiến cho chủ. Nhà đất dọc bờ một con kênh trong Tiệm Lớn nơi có phổ thông người nước ngoài trú khi họ đến Sài Gòn vì nơi đây có nhiều hàng hóa, kho chứa hàng và thương buôn. Ông đã đi thăm những kho chứa hàng của người Hoa dọc theo kênh để xem những gì có thể sắm được. Đối diện với nhà mướn này bên kia kênh là nhà của vị Phó tổng trấn Huỳnh Công Lý.
Trong những lần điều đình với các doanh nhân để tìm trục đường, ông đã gặp gỡ tất cả gian truân về sự thiếu thành thật. Các doanh gia hôm nay đồng ý giá này nhưng không lâu sau đó thấy có thời cơ lại đưa giá cao hơn phổ quát, hẹn sẽ có mẫu hàng nhưng không có, luôn luôn sắm cách bắt chẹt... Ông đã gặp mặt phó tổng trấn xin giúp để lập cập làm việc, nhưng sau nhiều lần xúc tiếp thì ông mới nhân thức chính vị phó tổng trấn đã thông đồng và cùng khiến phổ biến với các nhà buôn để bắt bí, lừa dối và tống tiền gây giá cao so với giá ở chợ, cùng các quan chức với các thủ tục quan liêu làm tiền bằng mọi cách thức.
Khi đoàn đến chạm chán phó tổng trấn về giấy tờ trả thuế tàu đậu tính theo tiền Việt, đoàn muốn trả tiền thuế bằng đô la Tây Ban Nha theo giá hoạt động mua bán ở chợ, nhưng vị phó tổng trấn bắt phải trả theo giá chính thức mà xê xích 1 đô la là 18 tiền chính thức so với 19 tiền ở chợ. Đoàn dàn xếp tìm cách thức trả thẳng bằng tiền Việt, sau cùng vị phó tổng trấn cũng miễn cưỡng đồng ý. Đoàn ông White ra chợ đổi tiền và xâu các đồng bạc vào thành bó trong các bao mang đến kho bạc trả mới biết họ tậu cách thức khiến gian truân, đóng cửa, đếm gian, kéo dài ngày giờ và ngay cả đánh cắp... Về nhà trọ mướn thì tối tới bị ném đá liên tiếp mà hướng là từ phía nhà của vị phó tổng trấn phía bên kia kênh.
Đòi uống rượu trước khi làm cho việc
Tàu Franklin và Marmion đậu tại Cảng và phải trả thuế tính theo trọng vận chuyển, được ước lượng qua chiều ngang gần mũi tàu. Tàu Franklin được tính ngang gần mũi tàu 17.6 covids (1 covid khoảng 40 cm) hay 176 tất (doanh nghiệp thời đó) với giá 160 quan (1 quan là 10 tiền, 1 tiền là 60 đồng, các đồng khiến bằng kẽm (zinc) có lỗ ở giữa để nhân tiện cho việc xâu lại thành bó. Dường như, còn có “bạc đính” tức thỏi bạc lớn bằng ngón tay út và “bạc nén” lớn nặng 375 gr có trị giá 16 tiền (piastre mexicaine), mỗi tiền mexicaine là 7 quan.
John White than chi phí tặng phẩm cho quan lại vua chúa, tiến thưởng cáp cho đủ loại nhân viên từ thuế vụ đến lãnh binh. Tham gia 9 giờ sáng, trước khi đo để trả thuế, viên chức thuế đòi phải có rượu uống trước. Sau khi thâu thuế, nhân viên thuế vụ đòi hỏi được đãi ăn, nhậu. Đến 12 giờ trưa, sau khi đã say sưa họ ra về, để lại cho thủy thủ đoàn lau rửa thu vén, mà khó khăn rửa nhất là các bãi nước trầu đỏ ghê tởm mà họ phun trong khoảng miệng xuống đầy sàn tàu.
Những người trước tiên muốn tiếp xúc và sắm sửa hàng hóa với ông là những thương gia thiếu phụ, ông chạm mặt họ khi ông đến nhà của một người Tagal (gốc Phi Luật Tân, đảo Luzon) nói tiếng Tây ban Nha tên là Pasqual định cư ở Sài Gòn khi lấy một người Việt. John White cho nhân thức phần nhiều các thương lái môi giới hàng là đàn bà và họ nhiều năm kinh nghiệm hơn đàn ông.
Nguyễn Đức Hiệp
(Trích từ Sài Gòn - Hội chợ Lớn qua những tư liệu quý trước 1945, NXB Văn hóa - Văn nghệ)
Xem nhiều hơn: đồ bơi giá rẻ
No comments:
Post a Comment